Master və Marqarita. Mixail Bulqakov (PDF yüklə)

Mixail Bulqakov  "Master və Marqarita" kitabı 

PDF yüklə.

Mixail Afanasyeviç Bulqakov (rus. Михаи́л Афана́сьевич Булга́ков 15 may (3 may) 1891, Rusiya İmperiyası, Kiyev — 10 mart 1940, SSRİ, Moskva) — rus yazıçı, dramaturq, teatr rejissoru və aktyor.

Master və Marqarita

Master və Marqarita (rus. Ма́стер и Маргари́та) — Mixail Bulqakov tərəfindən yazılmış, iblisin ateist Sovetlər birliyinə səfərindən bəhs edən roman. Bir çox tədqiqatçılar əsəri XX əsrin ən böyük romanlarından biri kimi dəyərləndirir və SSRİ-də azadlıqların boğulmasına qarşı yazılmış ən güclü satiralardan olduğunu qeyd edirlər.

M. A. Bulqakov XX əsrin əvvəllərində "Caynaqlı mühəndis" adlı roman yazmağı düşünsə də, həmin əsəri az sonra "Master və Marqarita" adlandırır. Bu roman Bulqakovun sonuncu kitabı olur.

"Master və Marqarita" əsərinin sanki özünün sonuncu əsəri olacağını duyan yazıçı onun hər səhifəsinə tükənməz fantaziyasını, başlıca fikir və ideyalarını, bir sözlə, bütün varlığını hopdurmağa çalışmışdır. Əsas məna daşıyıcısı mif olan və "roman içində roman" prinsipinin gözlənildiyi bu əsərdə mif (əslində, din tarixindən götürülmüş hadisə) süjeti müasir zaman fəsilləri ilə paralel inkişaf edir. "Master və Marqarita"da simvolik obrazlardan olan fırtına motivi bütünlüklə romanı əhatə edir və getdikcə artaraq qarşıdakı dünya dəhşətindən xəbər verir.

Tarixi

Bulqakov romanı 1928–ci ildə yazmağa başlamışdır. Belə bir mövzuda əsərin SSRİ–də uğur qazanmasının mümkünsüzlüyünü anlayan və uğurlu gələcəyə ümid etməyən yazıçı romanın ilk əlyazmasını 1930–cu ildə yandırmışdır.[1] 1931–ci ildə isə yenidən həmin mövzu üzərində işləməyə başlamışdır. 1935–ci ildə Bulqakov ABŞ–ın SSRİ–dəki səfirinin iqamətgahı olan "Spaso Evi"nə getmiş və səfir Uilyam Byulit yazıçını roman üzərində işlərini tamamlamağa həvəsləndirmişdir.[2] Əsərin son versiyasının bütün xəttlərini özündə birləşdirən ikinci layihə 1936–cı ildə tamamlanmışdır. Üçüncü layihə isə 1937–ci ildə yekunlaşdırılmışdır.

Əsərin senzuradan keçmiş ilk versiyası (senzura romanın tam mətninin 12%-ni silmiş, həmçinin əsərdə çoxlu mətn dəyişiklikləri etmişdir) Moskva jurnalında (N. 11, 1966 və N. 1, 1967) nəşr edilmişdir.[3] Mətnin silinmiş və dəyişdirilmiş hissələri samizdatın bazasında nəşr edilmişdir. Əsərin 1967–ci ildə Frankfurtda Posev tərəfindən nəşri zamanı senzuranın redaktələrinin geri qaytarılması isə bu nəşrə əsaslanmışdır. Əsərin tam versiyası SSRİ–də 1973–cü ildə Anna Saakyants tərəfindən "Xudojstvennaya Literatura" jurnalında nəşr edilmiş və bu nəşr əsərin 1940–cı il nəşri əsasında hazırlanmışdır. Bu versiya 1989–cu ildə ədəbiyyatçı Lidiya Yanovskaya tərəfindən əlyazmalar əsasında romanın son versiyası nəşrə hazırlanana qədər dəfələrlə nəşr edilmişdir.

XX əsr dünya ədəbiyyatının təqdirəlayiq hadisəsi olan "Master və Marqarita" rus ədəbiyyatında o zamana kimi görünməmiş misilsiz, qeyri-adi bir hadisəsi, Qoqol satirası ilə Dante poeziyasının, gülüşlə lirikanın mükəmməl qatışığıdır. Bulqakov "Master və Marqarita"nı yaşadığı dövr və insanlar haqqında tarixi və psixoloji həqiqət kimi qələmə almış, məhz ona görə də roman dövrün bir növ unikal bədii sənədinə çevirilmişdir. Eyni zamanda gələcəyə xitabla yaradılmış bu dərin fəlsəfi hekayət öz yüksək bədiiliyi ilə bütün dövrlərin kitabı ola bilmək səviyyəsinə yüksəlmişdir.

Məzmunu

İdeya cəhətdən bütün ciddiyyəti ilə yanaşı, "Master və Marqarita" əsəri, ruhunda azad yaradıcılıq fantaziyasının tam hökm sürdüyü bir romandır. İblis hökmranlıq edir, Bulqakovun müasiri – ilhamlanmış Master isə özünün ölməz romanını – bütün həyatının əsərini yaradır. Orada bir yəhudi hökmdarı olan Ponti Pilat İsanı edama göndərir, eyni zamanda XX əsrin 20–30–cu illərində "Sadovaya" və "Bronnaya" küçələrində yaşayan insanlar alçaqlıq edir, boş–boşuna vurnuxur, zəmanəyə uyğunlaşır, yaxınlarına belə xəyanət edirlər. Gülüş və qəm, sevinc və ağrı orada elə yüksək səviyyədə bir araya gəlir ki, buna yalnız nağıllarda təsadüf etmək mümkündür. İstedadın məhvindən danışan "Master və Marqarita" işığa və xeyirxahlığa doğru can atmağın meyarı olan sevgi və əxlaqi borc, şərin insaniliyi və yaradıcılığın həqiqiliyi haqqında nəsrlə yazılmış fəlsəfi–lirik poemadır.

Paytaxtda (Moskvada) İblis və onun dəstəsi peyda olur. Müəllifin çox sevdiyi mövzulardan biri olan iblisanəlik bu romanda o qədər realist məzmunludur ki, öz növbəsində romanın personajlarını əhatə edən ziddiyyətli canlı reallığın satirik–qrotesk təsvirinin ən gözəl nümunələrindən biridir. Əsərdə ən müəmmalı obraz və eyni zamanda romanın əsas ideyasının daşıyıcılarından olan Voland alçaqlığı, yalanı, rəzilliyi, acgözlüyü kəskin tənqid edərək Bulqakov Moskvasının üzərindən qəzəblə ötüb keçir. Voland yer üzünə cəza vermək və əfv etmək üçün gəlmişdir və bilir ki, kimi nəyə görə cəzalandırmaq, nəyə görə əfv etmək lazımdır. Volandın kimliyi isə hadisələrin gedişində oxuyucuya aydın olur. İvanuşkadan ötrü o, xarici ölkə casusudur, tarix professoru Berliozdan ötrü ağlını itirmiş sərsəri, yabançıdır, Styopa Lixodeyevdən ötrü cadugərdir, Masterdən ötrü isə ədəbi personaj. Lakin əslində Voland İblisin özüdür.

Bir çox araşdırmaçıya görə Bibliya mənşəli Volandla İeşua – İisus arasında dərinlərdən gələn gizlin bir bağlılıq vardır. Bulqakov romanının əsas personajlarından biri olan Voland XX əsr rus ədəbiyyatında yaradılmış ən parlaq İblis obrazları sırasındadır. Bulqakovun fəlsəfi konsepsiyasında öz yerinə görə o, mahiyyətindəki bütün fərqliliyinə baxmayaraq Dostoyevskinin Roskolnikovuna və ya İvan Karamazovuna yaxındır. Voland ideyası isə hər halda “Faust”dan gəlir. Voland da Mefistofel kimi ayağını çəkir, ümumilikdə isə “Master və Marqarita” “Faust”la səsləşir. Əgər İ. V. Hötenin və M. A. Bulqakovun əsərlərindəki İblis obrazları qarşılaşdırılarsa, o zaman Volandın Mefistofellə, eləcə də Masterin Faustla, Marqaritanın isə Qrethenlə büsbütün əks qütblərdə dayandığı aydın olar.

Hadisələrə xüsusi həyatilik vermək üçün müəllif romanı qəhrəmanların sonrakı həyatından bəhs edən epiloqla bitirir. Lakin, romanın sonuncu səhifəsini çevirəndən sonra, oxucunun qəlbində xəfif bir kədər doğur.

İnsanın dünya nizamının bir parçası olduğuna zərrəcə şübhə etməyən Bulqakovun fikrincə, mövcud şəraitdə ədaləti bərpa etmək üçün şərlə məhz şər qüvvələr vasitəsiylə mübarizə aparmaq lazımdır. Elə romanın faciəvi qroteski də bundadır. Voland Masterə onun ümidsiz vəziyyətdə yandırdığı Ponti Pilat haqqında romanı qaytarır. Masterin kitabında yenidən canlandırılmış Pilat və İeşua haqqındakı hadisə oxucunu bəşəriyyətin, mənəvi sivilizasiyanın başlanğıc dönəminə aparır və bununla da təsdiqləyir ki, xeyir və şərin mübarizəsi daimidir. O, həyatın öz şərtləri daxilində, bu günkü günün keçici maraqlarının quluna çevrilən və yüksək ehtiraslara qabil olan insanın qəlbindədir.

Süjetin fantastik dönüşü yazıçıya bütöv personajlar məcmusunu oxucunun qarşısında çirkinlikləri ilə canlandırmağa imkan vermişdir. Şər qüvvələr ilə qəfil görüş Berlioz, Latunski, Maygel, Nikonor İvanoviç və digərlərinin iç üzlərini ifşa edir. Şəhər varyetesində Volandın öz köməkçiləri ilə birgə keçirdiyi magiya seansı, hərfi və məcazi mənada bəzi tamaşaçıları soyundurur. Lakin müəllif və onun sevimli qəhrəmanları üçün İblis qorxuludur.

Romanda tamamilə fərqli bir inam – insana və insanlığa, sarsılmaz əxlaq qanunlarına inam var. Bulqakov üçün əxlaq qanunları insan qəlbinin elə bir parçasıdır ki, gözlənilən cəza qarşısında dini qorxudan asılı olmamalıdır. Bunun təzahürünü çox böyük bir ədəbi təşkilata başçılıq edən bilikli, lakin vicdansız ateistin şərəfsiz ölümündən asanlıqla sezmək olur. Bulqakovun romanının başlıca qəhrəmanı olan, İsa və Pilat haqqında roman yazan Master də sözün ilahi mənasında möminlikdən uzaq adamdır. O, güclü psixoloji təsirə malik, tarixi mövzuda kitab yazıbdır. Bu roman bütün ziddiyyətləri, düşünən və iztirab çəkən hər bir şəxsiyyətin qəbul etdiyi qərarları həll etməyə və düzgünlüyünü təsdiqləməyə məhkum edilənləri bir növ özündə cəmləşdirən romandır.